یادداشتی درباره پرواز شماره ۱۱۵۲ هواپیمایی ماهان در مسیر تهران-بیروت

ایالات متحده آمریکا  بر اساس منشور ملل متحد ، قوانین و عرف  بین المللی جاری بر حاکمیت و  تمامیت ارضی کشورها حق حاکمیت بر فضای سوریه را نداشته  و مضافا هیچ پیمان نظامی با کشور سوریه ندارد.

۲- مطابق ضمیمه ۱۵ پیمان شیکاگو، مسئولیت وضع مقررات و انتشار اطلاعات هوانوردی فضای  کشورها. صرفا در صلاحیت و اختیار مراجع ذیصلاح هواپیمایی کشور متعاهد (سوریه) می‌باشد که محتوی اطلاعات هوانوردی دایر بر تعیین و تاسیس و انتشار مناطق ممنوعه، محدوده و مناطق خطر توسط کشور دارای حاکمیت و به همراه اعلام مختصات جغرافیایی، ارتفاع و ابعاد منطقه مورد نظر خواهد بود.

لذا ایالات متحده آمریکا حق تعیین، تاسیس و اعلام منطقه ممنوعه و محدوده در کشور سوریه را ندارد. چرا که مطابق انتشار آخرین AIP صادره از سوی سازمان هواپیمایی سوریه، که تنها مرجع دستورالعمل‌های پرواز بر فراز این کشور است، منطقه التنف (فضای رهگیری هواپیمای ماهان) جز مناطق محدوده و ممنوعه ذکر نشده است و نزدیکترین منطقه ممنوعه به التنف منطقه شماره ۳۰۹ در فضای عراق و منطقه محدوده شماره ۹ در فضای اردن می‌باشد. و در حلیکه کریدور بین المللی هوایی با کد G202 و A412 از آسمان منطقه ممنوعه مدعی آمریکا میگذرد. 

 ۳- به پرواز در آمدن دو هواپیمای جنگنده F-15 از پایگاه هوایی موفق سالطی (ازرق) کشور اردن که در فاصله حدودا ۲۰۰ مایلی نقطه رهگیری هواپیمای ماهان می‌باشد، و ورود بدون مجوز به فضای سوریه و رهگیری پرواز ماهان ایر شبیه این است که کسی بدون اجازه و بزور وارد خانه شما شده و بگوید که مهمان شما کیست و برای چه در منزل شماست.

 ۴- مطابق مفاد ضمیمه ۲ پیمان شیکاگو رهگیری هواپیمای مسافری محدود به اهداف زیر است 

- در حد شناسایی هواپیما از لحاظ هویت ظاهری شرکت هواپیمایی، کد ثبت کشور و نوع  هواپیما

-  راهنمایی به برگشتن به کریدور هوایی، چنانچه از آن منحرف شده باشد.

- راهنمایی به خروج از مرز هوایی کشور چنانچه بدون مجوز و یا سهوا وارد مرز هوایی کشوری شده باشد. 

- راهنمایی به دور شدن و حفظ فاصله از مناطق ممنوعه ، محدوده و خطر 

- و یا دستور به فرود اجباری در یک فرودگاه مشخص .

 همانطوریکه در ابتدا گفته شد ، با توجه به اینکه اساسا حق رهگیری در فضای سوریه جزء وظایف و اختیارات نیروی هوایی  ایالات متحده نمیباشد حتی اگر پرواز ماهان از مسیر خود منحرف شده باشد ، طبیعتا تمسک ایالات متحده به هر یک از  اهداف  موارد رهگیری فوق ، و ادعاهایی اعم از دور کردن از منطقه ممنوعه ، شناسایی ، حفظ فاصله امن و ... فاقد وجاهت قانونی بوده و توجیه پذیر نیست.  

۵ - سازمان بین المللی هواپیمایی کشوری ICAO در مقام وضع قوانین هواپیمایی و هماهنگ سازی مقررات هوانوردی و اساسا در مقام و صلاحیت داوری و حکمیت نیست .چه بسا در حادثه سرنگونی پرواز ۶۵۵  ایران ایر در خلیج فارس توسط موشک‌های ناو وینسنس ۱۹۸۸ و شکایت ایران به ICAO , این سازمان صرفا  به ابراز تاسف از وقوع حادثه بسنده کرد . 

حادثه رهگیری هواپیمای ماهان توسط جنگندههای آمریکا نیز اتفاقی است که می‌شود دعوا به دیوان دادگستری  بین الملی (لاهه) و شورای امنیت برد و طبیعتا محاکم رسیدگی کننده فوق از ICAO و سازمان‌های هواپیمایی کشوری ایران، سوریه، اردن و لبنان در مورد نقض قوانین و استانداردها گزارش کارشناسی خواهند طلبید و ICAO بایستی به عدم رعایت قوانین موضوعه خود توسط  اعضایش  پاسخ داده و کشورهای ناقض را مورد بازخواست قرار دهد.
 

دیدگاه فنی

و اما رهگیری هواپیمای مسافری  توسط هواپیمای نظامی دستورالعمل و قوانین مشخصی دارد که الحاقیه شماه ۲ و همچنین  پیوست A ضمیمه ۲ پیمان شیکاگو به تفصیل به آن پرداخته و کاملا روشن است. 

بند ۲ پیوست A تاکید می‌کند از آنجائیکه رهگیری هواپیمای مسافری می‌تواند برای ایمنی پرواز مخاطره آمیز باشد لذا  رهگیری هواپیمای غیر نظامی بعنوان آخرین راه حل است و تمام اعضای پیمان باید تمام مساعی خود را بکار گیرند تا شناسایی هواپیما قبل از رهگیری با روش‌های زیر مسجل شود .

 هماهنگی مراجع نظامی رهگیری کننده از طریق  تماس مکرر با واحد کنترل ترافیک هوایی که هواپیما در منطقه تحت کنترل آن پرواز می‌کند. این هماهنگی بین هواپیمای F-15 با مرکز کنترل دمشق وجود نداشته.

توجه مراجع نظامی به وجود و یا عدم وجود منطقه ممنوعه یا محدوده با رجوع به AIP ( نشریه اطلاعات هوانودی )  صادره مطابق پیوست شماره ۱۵ پیمان . مطابق آخرین  AIP صادره سوریه ، منطقه ممنوعه و محدوده در التنف وجود ندارد

مراجع نظامی رهگیری کننده بایستی از دیگر ابزار شناسایی هواپیما همانند استفاده از داده های رادار SSR ، سیستم شناسایی مستقل ADS-B  و برقراری تماس از طریق فرکانس اضطراری ۱۲۱.۵ مگاهرتز که تمام پروازهای غیر نظامی در حال پرواز در آن بگوش هستند نمایند . بنظر میرسد رهگیری کنندگان آمریکا هوس پرواز و ارعاب کرده بودند و گرنه بجز سیستم‌های یاد شده، از طریق سایت اینترنتی رایگان Flight Radar هم می‌توانستند تمام اطلاعات هواپیمای ماهان را دریافت کنند.

بند ۳ همین سند می‌افزاید، از آنجاییکه ظهور ناگهانی هواپیمای رهگیری کننده می‌تواند علاوه بر وحشت مسافران و خدمه،  قابلیت کنترل هواپیما توسط خلبانان را کاهش داده و مخاطره آمیز باشد لذا شدیدا خلبان رهگیر را از مانورهای  آکروباتیک ، سد کردن مسیر ، نزدیکی بیش از حد به هواپیمای مسافری منع میکند . بطوریکه در فیلم حادثه دیده میشود خلبان F-15 با ظهور ناگهانی و شیرجه آکروباتیک به ماهان نزدیک میشود.

بند ۳-۲ همین سند تاکید میکند ، هواپیمای رهگیر قبل از ورود به ۳۷ کیلومتری حریم هواپیمای غیر نظامی بایستی فرستنده دستگاه هشدار پیشگیری از تصادم  را معلق کند تا  سیستم TCAS هشدار ناگهانی به هواپیمای مسافری ارسال نکرده و باعث مانور غیر معمول و کاهش و یا افزایش ناگهانی ارتفاع  در هواپیما نشود که به شدت مخاطره آمیز است .  خلبان F-15 فرستنده ADS-C  و ADS-S خود را معلق نکرده و با ظهور ناگهانی در حریم ماهان ایر . نهایتا خلبان ماهان ایر هشدار اجتناب از تصادم را از TCAS خود دریافت کرده  و مجبور به کاهش شدید ارتفاع از ۳۴۰۰۰ پایی شده  که موجب مصدومیت مسافران شده 

بند ۳-۳ این سند می افزاید ، خلبان رهگیر بایستی جهت شناسایی  به آرامی و فقط از سمت چپ هواپیمای مسافری  به آن  نزدیک شده ( این نزدیکی نباید کمتر از ۳۰۰ متر باشد ) و فقط یک فروند از هواپیماهای رهگیر این عمل را انجام دهد و چنانچه هواپیماهای رهگیر چند فروند باشند ، دیگر هواپیماها حق نزدیکی به هواپیما را ندارند . جنگنده های F-15 دو فروند متفقا عمل رهگیری را انجام داده و بطوریکه در فیلم حادثه مشخص است از سمت راست به هواپیمای ماهان تقرب ناگهانی انجام داده اند.