معمای یک «پرندۀ چوبی» که مصریان باستان ساختند

پرنده‌ی سقاره یک مجسمه چوبی کوچک است که سال ۱۸۹۸ از مقبره‌ای در سایت باستانی سقاره مصر کاوش شد. تخمین زده می‌شود این دست‌سازه حدود ۲۲۰۰ سال قدمت داشته باشد. شکل این دست‌سازه شبیه هواپیماهای امروزی با سر پرنده است.

این قطعه بحث‌برانگیز شده است چون برخی از مردم را به این فکر واداشت که شاید مصریان باستان فرآیندهای آیرودینامیک را درک می‌کردند و اینکه پرنده‌ی سقاره ممکن است مدلی از یک هواپیمای واقعی یا نوعی گلایدر بوده باشد. 

اما محققان این دست‌سازه را چیزی بیش از حکاکی یک پرنده واقعی که برخی ویژگی‌های گلایدر، اسباب بازی کودک، بومرنگ یا بادنمای اولیه را دارد، نمی‌دانند. 

با این حال، دکتر خلیل مسیحا سال ۱۹۹۱ مقاله‌ای به نام «هوانوردی تجربی آفریقایی: گلایدر مدل ۲۰۰۰ ساله» را منتشر کرد که در آن موارد زیر را شرح داد: 

«بال از یک تکه چوب ساخته شده و دهانه آن دقیقاً ۱۸ سانتی‌متر است. ضخیم‌ترین قسمت بدنه ۸ میلی‌متر است. سپس ضخامت آن به سمت نوک‌ها کاهش می‌یابد. می‌توان به این نکته اشاره کرد که یک زاویه دو وجهی وجود دارد که به دلیل انحراف جزئی چوب ناشی از گذشت زمان، از هر دو طرف کمی نابرابر است.» 

«زاویه‌ی دووجهی» در این مورد به همان اصل مورد استفاده در هواپیماهای امروزی برای صعود به سمت بالا اشاره دارد. این نمودار مقاله دکتر مسیحا است: دم مفقودشدۀ پرنده تا حدودی محل مناقشه بوده است، چون نمی‌توان با اطمینان گفت که پرنده ساقاره روزگاری واقعاً دم داشته است. با این حال، بدون دم، پایداری آیرودینامیکی لازم برای پرواز صحیح وجود ندارد. 

با این حال، سال ۲۰۰۲، مارتین گرگوری، طراح گلایدر، مدل مشابهی از چوب بالسا ساخت (تصویر زیر) و خاطرنشان کرد پرنده ساقاره «بدون دم کاملاً ناپایدار است» و «حتی پس از نصب دم، عملکرد پرواز آن ناامیدکننده بود».

گرگوری گزارش خود را با این جمله به پایان می‌رساند: «به نظر من پرنده ساقاره احتمالاً به عنوان اسباب‌بازی یا بادنما ساخته شده است. از این نظر می‌توان گفت این یک دست‌سازه جالب است و مطمئناً نمونه‌ای از فناوری پیشرفته فراعنه یا دانش گمشده باستانی نیست.» 

اما صبر کنید! کانال تاریخ اخیراً برنامه‌ای را به پرنده سقاره اختصاص داده است و از سیمون ساندرسون متخصص آیرودینامیک برای ساختن یک ماکت از این مصنوع استفاده کرده است. ساندرسون ماکت را در یک تونل باد بدون دم (که توسط کابل‌ها برای پایداری در جای خود نگه داشته شده بود) آزمایش کرد و دریافت چهار برابر وزن خود گلایدر را در نیروی بالابرنده تولید می‌کند. 

البته دربارۀ تک تک این آزمایش‌ها امکان مناقشه وجود دارد اما به هر حال دیدن شیئی شبیه به دست‌سازه‌های مدرن در میان آثاری متعلق به بیش از دو هزار سال قبل، قطعا احساسی همزمان از شگفتی و کنجکاوی را به ما می‌بخشد.

مسلما نمی‌توان از روی یک پرندۀ چوبی نتیجه گرفت که مصریان دانشی عجیب و غریب دربارۀ هوانوردی داشته‌اند اما باید این را هم اذعان کنیم که هنوز چیزهای زیادی در مورد تمدن‌های باستانی وجود دارد که ما از آن‌ها بی‌خبریم

مسیحا برای اثبات توانایی پرواز پرنده سقاره نوشته است: «من یک مدل مشابه از چوب بالسا ساخته‌ام و دم (که گمان می‌کنم گم شده) را به آن اضافه کردم و از اینکه متوجه شدم وقتی با دست پرتاب می‌شود می‌تواند چند یاردی در هوا حرکت کند تعجب نکردم.»