حواشی سیاسی اعزام خلبان ترکیه به فضا

«اعزام نخستین ترک به فضا»، تیتری است که بسیاری از روزنامه های چاپ آنکارا و شبکه های تلویزیونی و پایگاه های خبری ترکیه آن را تکرار کردند. چرا که یکی از سرنشینان فضاپیمای Crew Dragon که به تازگی از مرکز فضایی کندی ناسا در فلوریدا و با موشک فالکون 9 اسپیس ایکس پرتاب شده، یک خلبان نیروی هوایی ارتش ترکیه به نام آلپر گزر اوجی است که حالا رسماً او را به عنوان «اولین فضانورد ترک» قلمداد می کنند.

اغلب رسانه های تحت امر حزب عدالت و توسعه ترکیه، عبارات اغراق آمیزی در مورد ترکیه به «میهن فضایی» به کاربرده و اعلام کردند که با حرکت این فضاپیما، نقطه عطفی در تاریخ رقم خورده و سفر فضایی ترکیه آغاز شد.

اما منتقدین نگاه دیگری به این ماجرا دارند و می گویند،اعزام یک خلبان به فضا در چهارچوب یک سفر تجاری – گردشگری و با صرف هزینه کلان 55 میلیون دلاری، شباهتی به ادعای موفقیت علمی دولت اردوغان ندارد.

گفته می شود فضانورد ترکیه از بین 36 هزار داوطلب انتخاب شده و علاوه بر تحصیل در آمریکا، مدتها در نیروی هوایی ترکیه خدمت کرده است.

البته هر اندازه منتقدین اردوغان درباره عادی بودن اعزام فضانورد به فضا با صرف بودجه کلان گردشگری فضایی ایراد بگیرند، نویسندگانی هم هستند که آن را در حد نخستین فرود آمدن انسان بر کره ماه مهم می پندارند.

فولیا سویباش از نویسندگان روزنامه حریت و از طرفداران اردوغان نوشته است: «این یک گام تاریخی و سرنوشت ساز است. نباید با چنین چیزی شوخی کرد. ماجراجویی فضایی کشورمان را نباید نادیده بگیریم. این یک شروع است. این بسیار اشتباه است که سفر را گردشگری بدانیم. برعکس، مسئله حیثیتی است. علاوه بر این، فضانورد ما 13 آزمایش مختلف را در آنجا انجام خواهد داد، این نیز یک ماموریت علمی است. اینها پروژه های ساده یا چیزهایی برای شوخی و تمسخر نیست، بلکه پروژه های جدی است و فراموش نکنیم که درهای جدیدی به روی جوانان ما باز شده است».

این تحلیلگر ترکیه همچنین از قول حسن حسین اسن اوغلو مدرس گروه نجوم و علوم فضایی دانشگاه استانبول، نوشته است: «در آن فضاپیما، یک پرچم ترکیه وجود دارد و قرار است در فضا به اهتزاز درآید. این موضوعی بسیار جدی است».

اردوغان یا آتاترک؟ مساله این است

«رئیس»، عنوان شناخته شده ای در ادبیات سیاسی و رسانه ای ترکیه است و همه می دانند که طرفداران حزب عدالت و توسعه، اردوغان را با لفظ «رئیس» می شناسند.

البته القاب دیگری همچون «طیب بیگ»، «بیگ افندی» و «مرد قدبلند» نیز برای اردوغان به کار می برند و چنین به نظر می رسد که بخشی از اتاق فکر رسانه های حزب حاکم ترکیه، تلاش می کنند تا هر جوری شده، نام اردوغان بر نام آتاترک سایه بیندازد.

در نتیجه بر اساس یک توافق نانوشته، هر کدام از مقامات و وزرای ترکیه، وقتی درباره هر موضوعی صحبت کنند، حتماً از این عبارت نیز استفاده می کنند: «در دوران ریاست رئیس جمهوری تاریخی مان اردوغان».

حتی پروفسور ابراهیم کالن رئیس کنونی سرویس اطلاعاتی میت ترکیه و سخنگوی پیشین رئیس جمهور که دانش آموخته فلسفه علم است و به عنوان یک دانشمند از او نام برده می شود،همواره خود را ملزم می بیند طوری صحبت کند که نشان دهد پیروزی و پیشرفت ترکیه را مرهون رهبری اردوغان می بیند.

اما در اولین پیام صوتی مخابره شده فضانورد ترکیه از فضا، این سنت کنار نهاده شد و او گفت: «در این لحظه که اولین ترک برای اولین ماموریت فضایی سرنشین دار ترکیه به فضا رفته، می خواهم این لحظه را با سخنان آتاترک بزرگمان شروع کنم. رهبر نابغه و بنیانگذار جمهوری ترکیه ما، مصطفی کمال آتاترک گفته است: آینده در آسمان است».

مهمت کاچر وزیر علم و فن آوری ترکیه نیز با بیانی هیجانی اعلام کرد که حالا کودکان ترک، جوانان ترک و ملت ترک در فضا هستند.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه نیز در پیامی ویدئویی اعلام کرد: «ترکیه شاهد یک لحظه تاریخی بوده و یکی از دوران هایی را تجربه کردهکه در اوج غرور افتخار است. ما سده دوم جمهوری خود یعنی قرن ترکیه را با یک ماموریت فضایی آغاز کردیم. ما به عنوان وارثان تمدنی که کمک ‌های بی ‌نظیری به تاریخ علم کرده‌، برای اجرای مجدد مأموریت بسیار ارزشمندی که در تاریخ داریم آماده هستیم. برای اولین بار شهروندی را به فضا می فرستیم تا الهام بخش جوانانمان باشیم».

منتقدین چه می گویند؟

دنیز بورسالی اوغلو از تحلیلگران و محققین ترکیه درباره این موضوع نوشته است: «دولت محترم ما تمایل دارد تمام مسائل را به شکل تبلیغاتی و حماسی نشان دهد. تاکنون بیش از هفتصد نفر در جهان، با پرداخت پول کلان به فضا رفته اند و در واقع یک گشت تجاری – گردشگری گرانبها انجام داده اند. حالا ما هم چنین پولی پرداخت کرده ایم. طبیعتاً من طرفدار آن هستم که ترکیه بر روی مسائل علمی فضا و اعزام فضانورد، کار جدی انجام دهد. در شرایطی که امارات متحده عربی هم چنین گام هایی برداشته، ترکیه نیز از مدتها قبل باید کاری می کرد. پرداخت هزینه 55 میلیون دلاری برای اعزام یک خلبان به فضا، اقدامی است که باید آن را بیشتر در چهارچوب تبلیغات سیاسی دولت ارزیابی کنیم. می دانید که اردوغان همیشه در سخنرانی های خودش اعلام می کند،قبل از ظهور حزب ما، ترکیه فلان امکانات را نداشت و این ما بودیم که چنین خدمتی انجام دادیم. مردم جوک هایی درباره این سخنان ساخته اند و مثلاً می گویند: ترکیه قبل از ما تراکتور نداشت، ما آوریم، ترکیه پیش از ما یخچال نداشت و حزب ما اولین یخچال را به کشور آورد! حالا بر اساس همان منطق، دولت می تواند بگوید،ببینید ما برای اولین بار یک شهروند ترکیه را به فضا می فرستیم! آن هم در شرایطی که زمان اندکی به انتخابات مانده است!»

اولین ترک، 32 سال پیش به فضا رفت

یکی از موضوعات مهم درباره اعزام فضانورد از ترکیه، طرح این مساله است که حزب عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان، قصد دارد در این حوزه نیز به تفکرات ملی گرایانه دامن بزند و اعلام کند که در دوران زمامداری اردوغان، ترک ها به فضا رسیدند.

این مساله برای تیم اردوغان از چنان اهمیتی برخوردار است که فضانورد یدک ترکیه که برای این منظور انتخاب شده، یک جوان تحت امر سازمان صنایع دفاعی ترکیه است که اصالتاً اهل جمهوری آذربایجان است.آنکارا نشان داده که می خواهد در حوزه های تبلیغ تباری و نژادی، با باکو شراکت کند. اما مساله اینجاست که واقعاً، فرد اعزام شده اهل ترکیه به فضا، نخستین فضانورد ترک نیست و قبلاً ترک های دیگری هم به فضا رفته اند.

پایگاه خبری تحلیلی ستاراسام ترکیه درباره این موضوع نوشته است: «اگر موضوع ما، واقعاً اعزام یک فضانورد ترک به فضا است، بد نیست بدانید که برای اولین بار، در 2 اکتبر 1991 میلادی یک کیهان نورد ترک به فضا فرستاده شد. نام او توکتر اوباکروف است. او 8 روز در فضا ماند و به افتخار او، تمبر چاپ کردند. وقتی به فضا رفت یک شهروند اتحاد جماهیر شوروی بود و وقتی به زمین بازگشت، یک شهروند قزاقستان بود و کشور او استقلال یافته بود! زمانی که او در فضا بود، قزاقستان استقلال خود را اعلام کرد. علاوه بر این، هیچ کس مجبور نشد برای فرستادن او پول زیادی بپردازد و او به عنوان یک توریست به فضا نرفت. او سخت کار کرد، آزمایش ها را پشت سر گذاشت و فضانورد شد و سپس برای انجام تحقیقات علمی به فضا رفت. کسی نمی ‌داند ترک ‌های دیگری هم هستند که به فضا رفته‌ اند یا نه، شاید در میان ترک‌ هایی که در جغرافیای شوروی زندگی می‌ کردند، ترک‌ های دیگری هم به فضا رفته اند».

در پایان باید گفت،شواهد فراوان در سالیان گذشته، نشان داده که در فضای سیاسی و اجتماعی ترکیه، هر موضوع و مساله ای از قابلیت آن برخوردار است که از قالب اصلی خود درآمده و به یک مساله سیاسی تبدیل شود. چنین به نظر می رسد که اعزام فضانورد ترک به فضا نیز از این قاعده مستثنی نیست.