ایران در منطقه غرب آسیا تنها کشور دارنده سیستم ناوبری بومی است

امروزه حمل و نقل هوایی یکی از مهم‌ترین راه‌های جا به جایی مسافر و کالا در سراسر جهان است. از همین رو اهمیت این شکل از حمل و نقل تا جایی است که توسعه صنایع مرتبط با هواپیماها یکی از ملاک‌های قدرت در هر کشور محسوب می‌شود.

ایران به عنوان کشوری در حال توسعه گام‌های بزرگی برای ارتقاء صنایع هوایی خود برداشته است و در همین حوزه دانشمندان و متخصصان ایرانی دستاوردهای بزرگی را بدست آورنده‌اند. از جمله مواردی که در سال‌های اخیر تلاش زیادی برای آن صورت گرفته است بومی سازی سیستم‌های ناوبری هوایی است. در ادامه گفتگو با محمد امیرانی معاون عملیات هوانوردی شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران را مشاهده می‌کنید

شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران از چه بخش‌هایی تشکیل شده است و دقیقا چه وظیفه‌ای را بر عهده دارد؟

شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران چهار معاونت دارد: بخش عملیات هوانوردی، عملیات فرودگاهی، معاونت برنامه ریزی، نظارت و امور اقتصادی و معاونت توسعه مدیریت و منابع انسانی. یکی از مأموریت‌های اصلی شرکت فرودگاه‌ها که در اساسنامه آن نیز ذکر شده است؛ ارائه خدمات ناوبری هوایی است. کنترل و هدایت هواپیماها برعهده شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران است. سازمان هواپیمایی کشوری به‌عنوان نهاد حاکمیتی حمل‌ونقل هوایی بر روی فعالیت شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران نظارت می‌کند. شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران به ‌عنوان تنها ارائه ‌دهنده خدمات سیستم ناوبری هوایی در فضای کشور (Air Navigation Provider) مورد تأیید سازمان هواپیمایی کشوری است. شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران برای اینکه وظیفه خود را به‌ درستی انجام دهد به انواع تجهیزات صنعت هوانوردی، نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده و موارد دیگری نیاز دارد. معاونت عملیات هوانوردی شرکت فرودگاه‌ها خود نیز دارای چهار شاخه است که عبارت‌اند از ادارات کل: کنترل ترافیک هوایی- مخابرات و فناوری اطلاعات هوانوردی - آتش نشانی و هدایت زمینی هواپیما و ارتباطات ناوبری هوایی

معاونت علم و فناوری نهاد ریاست جمهوری فراخوانی را در جهت بومی سازی سیستم‌های ناوبری هوایی ایران منتشر کردند و از همه متخصصان و شرکت‌های دانش‌بنیان صنعت هواپیمایی کشور درخواست کردند تا طرح‌های خود را برای بومی‌سازی سیستم ناوبری کشور ارسال کنند. چگونه می‌توانیم به سمت بومی‌سازی سیستم ناوبری برویم؟

بنده خود سابقه فعالیت در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری را دارم. ما از سال‌ها پیش بومی‌سازی سیستم ناوبری کشور را شروع کرده و اقدامات ارزشمندی نیز در این حوزه انجام داده‌ایم. در اینجا ابتدا باید توضیح مختصری در خصوص انواع سیستم های ناوبری داده شود. یک هواپیما مسیریابی خود را از طریق دریافت امواج دستگاههای زمینی یا امواج دریافتی از ماهواره ( بعنوان مثال GPS ) می تواند انجام دهد. اینکه هواپیما از کدام روش مسیر پروازی خود را انتخاب می کند بسته به عوامل مختلفی دارد که منطبق بر قوانین و مقررات سازمان هواپیمایی کشوری است. صنعت هوانوردی صنعتی یکپارچه است. نمی‌توانیم گوشه‌ای از آن را در نظر بگیریم و بگوییم در این قسمت سرویس خاصی ارائه می‌شود. در این صنعت تجهیزات هوائی و زمینی وجود دارد که بر اساس استانداردهای خاص بین المللی ایکائو طراحی می شوند. استانداردهای مورد تأیید برای ساخت تجهیزات مورد نیاز در صنعت هوانوردی، استانداردهای جهانی است. ممکن است استانداردهای اروپا با آمریکا تفاوت‌هایی داشته باشد ولی همه در زمینه فناوری مشابه و یکسان هستند. در واقع سرویسهای هوانوردی به شکل یکپارچه در منطقه یا جهان ارائه می شود و این بدان معناست که اختلال در هر نقطه از می تواند ترافیک هوایی در منطقه و یا جهان را تحت تاثیر خود قرار دهد. هر سامانه‌ای که روی زمین نصب می‌شود و با دنبال آن هر نوع خدمات هوانوردی که ارائه می‌شود باید با همه تجهیزات داخل هواپیما، هماهنگ باشد. به عنوان عضو ایکائو نمی‌توانیم جدای از سایر کشورهای جهان عمل کنیم و باید همه پروتکل‌های جهانی را حفظ و رعایت کنیم و نباید ارائه سرویس یکپارچه در هیچ کجای جهان قطع شود. ناوبری هوایی جدید در دنیا بر اساس سامانه های موقعیت‌یاب جهانی ست. این سیستم همانند دیگر سیستمها دارای نقاط ضعف و قوت می باشد. سامانه های موقعیت‌یابی جهانی به تنهایی دقت/صحت محدودی دارد و ممکن است حداقل نیازمندیهای موقعیت یابی در شرایط مختلف پروازی را برآورده نسازد. البته دسترسی به این سرویس‌ها زمانی امکان‌پذیر است که بین شرکتهای هواپیمایی و شرکتهای ارائه دهنده سرویس ماهواره و یا تجهیزات زمینی قرارداد همکاری وجود داشته باشد. به دلیل تحریم‌های ظالمانه آمریکا شرکت‌های هواپیمایی ایرانی امکان عقد قرارداد همکاری و تجهیز هواپیماها با شرکت‌های خدمات ماهواره‌ای را ندارند و در نتیجه از روش‌های دیگری برای افزایش دقت سامانه‌های ناوبری خود و ارتباط با ماهواره‌ها استفاده می‌کنند. در حال حاضر بخش زیادی از پروازهای داخل کشور از سیستم ناوبری GPS به عنوان سیستم کمکی استفاده می‌کنند. در صورتی‌که هواپیما به دلایل مختلف امکان استفاده از خدمات ناوبری ماهوره ای را نداشته باشد از تجهیزات زمینی کمک ناوبری که در فرودگاهها و ایستگاههای در مسیرهای هوایی نصب شده استفاده می نمایند. در هر حال رادارهای ما در هرلحظه هواپیماهای عبوری از آسمان کشور را رصد کرده و در صورت انحراف از مسیر مجاز ضمن ارتباط کنترلر با خلبان او را از شرایط مطلع و به مسیر مجاز و اصلی هدایت می نماید. سازمان هواپیمایی کشوری ایران دستور رسمی مبنی بر استفاده از GPS در هنگام پرواز را اعلام نکرده است و خلبانان تنها به‌عنوان سیستم ناوبری کمکی از GPS استفاده می‌کنند. لذا زمانی که خلبان به مرکز کنترل پرواز اعلام می‌کند که ارتباط خود را با ماهواره از دست‌داده است در اینجا سیستم های کمک ناوبری زمینی به کمک پرواز آمده و ادامه مسیریابی توسط این سیستمها صورت می پذیرد. البته در بخش های از پرواز مانند فرود هواپیما بر روی سطح باند بدلیل نیاز پرواز به اطلاعات موقعیت یابی دقیق؛ دیگر سیستمهای ماهواره بدلایل مختلف در ایران کارائی نداشته و اینجا دستگاه های زمینی ILS جهت فرود مطمئن ( طبق استاندارهای تعریف شده ) نقش بسزائی را ایفا می کنند. البته در تمام مراحل پروازی کارشناسان حاضر در برج مراقبت، هواپیما را برای فرود ایمن به سطح باند کمک و هدایت می‌کند. سامانه‌های کمک ناوبری ایرانی هم‌اکنون در سراسر کشور نصب‌شده و هواپیماها از آن‌ها استفاده کنند و بر اساس همین سیستم‌ها طرح تقرب و حرکت در مسیر دقیق را انجام می‌دهند. تاکنون GPS خدمات خود را به‌طور کامل برای هیچ کشوری قطع نکرده است. شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران همان طرح قدیمی خود که هم بر اساس GPS و هم بر اساس راه‌های هوایی داخل کشور است را اجرا می‌کند. ما در سراسر کشور راه‌های هوایی زیادی داریم. ابتدا و انتهای هر راه هوایی به‌وسیله دستگاه کمک ناوبری مشخص می‌شود. ما دستگاهی داریم به نام VOR که زاویه حرکت هواپیما نسبت به شمال مغناطیسی را به هواپیما ارسال می‌کند.

لزوم استفاده از سیستم ناوبری بومی در حمل و نقل هوایی کشور چیست؟ به طور دقیق‌تر چرا سازمان‌های مرتبط با صنعت هوایی به دنبال بومی سازی سیستم ناوبری هستند؟ 

همانگونه که اشاره شد برای اینکه هواپیما در آسمان راه خودش را پیدا کند یا اطلاعات لازم را از امواج ماهواره‌ای دریافت می‌کند یا ضمن ارتباط با تجهیزات ناوبری زمینی مسیر درست حرکت را پیدا می‌کند. تجهیزات VOR، DVOR، DME ، ILS، NDB تجهیزات زمینی هستند که به‌ صورت ترکیبی در کنار رادار هواپیماها را هدایت می‌کنند. صنعت حمل‌ و نقل هوایی ایران در اینگونه تجهیزات زمینی به سمت بومی‌سازی رفته است و شرکت‌های دانش‌بنیان خوبی در این زمینه فعال هستند. آخرین سامانه‌ای که ما برای تهیه آن قراردادهای لازم را بسته‌ایم یک دستگاه سیستم ناوبری DME است. در صورت اتمام مراحل ساخت این سیستم شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران می‌تواند اولین سیستم ناوبری DME ایرانی را در حمل‌ونقل هوایی کشور استفاده کند. با حرکت در این مسیر به ‌تدریج کل آسمان کشور را با تحت پوشش سامانه های کمک ناوبری ایرانی قرار خواهیم. همکاری شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران با بخش خصوصی شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی سال‌ها است که سیستم NDB را طراحی می‌کنند. شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران برای بومی‌سازی سیستم ناوبری با چند شرکت دانش‌بنیان و دانشگاه صنعتی اصفهان قراردادهای همکاری را امضا کرده است. همچنین هم‌اکنون ما برای ساخت رادارهای MSSR داخل کشور با شرکتی فعال در بخش خصوصی همکاری می‌کنیم. تمامی این تجهیزات زمینی به ناوبری دقیق پروازها کمک می نمایند. شاید تعدادی از مردم سؤال بپرسند که چرا ما ماهواره پرتاب نمی‌کنیم و چرا به‌طور کامل از سیستم‌های ماهواره‌ای استفاده نمی‌کنیم؟ این موضوع فراتر از اختیار شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران است. سازمان‌های فعال در حوزه هوافضا باید نیاز کشور را بررسی و برای رفع آن اقدام کنند. خب اکنون برگردیم به ناوبری و مسیریابی با سیستم GPS ؛ بیش از 30 ماهواره GPS هم‌اکنون در مدار زمین قرار دارند و خدمات موقعیت‌یابی را در کل جهان ارائه می‌دهند. روسیه و چین نیز دارای شبکه ماهواره ای موقعیت یابی است که دارای پوشش جهانی نیست و در حال توسعه می باشد. برخی از هواپیماهای در حال پرواز در خطوط داخلی و بین المللی کشورمان به سامانه موقعیت یاب جهانی مجهز بوده و در کنار تجهیزات کمک ناوبری زمینی از آن بهره می برند.

شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران برای حرکت در مسیر گام دوم انقلاب اسلامی چه برنامه‌ای دارد؟ هم‌اکنون شرکت‌های ایرانی فعال در زمینه صنعت هواپیمایی کشور در غرب آسیا چه جایگاهی دارند؟ 

در ناوبری مبتنی بر ماهواره به‌جز 3 یا 4 کشور دنیا بقیه کشورها وارد نشده‌اند. در بحث ناوبری زمینی ایران در منطقه غرب آسیا تنها تولیدکننده رادار است. ما بعد از کره جنوبی و چین در آسیا سومین کشور در زمینه تولید DME داخلی هستیم. تحریم‌ها سبب شده شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران اتکای مناسبی به بخش داخلی داشته باشد و تا حد ممکن از ظرفیت‌های داخلی استفاده کند. به‌جرات می‌توان گفت در حوزه تولید رادار MSSR به ‌جز چینی‌ها و کره‌ای‌ها بقیه کشورهای آسیا هیچ دستاوردی نداشته‌اند. کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و بقیه کشورهای همسایه ایران تنها مصرف‌کننده سامانه‌های ناوبری خارجی هستند ولی ما به‌هیچ‌عنوان شاهد چنین شرایطی در داخل کشور نیستیم. 

صنعت هوایی کشور با اتکا به توان داخلی رشد می‌کند 

آخرین خرید عمده تجهیزاتی ما برای ارتقای سامانه‌های ناوبری از شرکتهای خارجی به 20 سال پیش برمی‌گردد که بخشی زیادی از تجهیزات موردنیاز خود را از شرکت تالس فرانسه خریدیم. از آن زمان به بعد واقعاً بر روی توان داخلی متمرکز شدیم و تنها خریدهایی جزئی از شرکت‌های خارجی داشته‌ایم. بعنوان مثال امارات که کشوری بسیار کوچک است شاید تنها با دو دستگاه DME کل پروارهای خود را هدایت می‌کند ولی ایران کشوری پهناوری است و ما هم‌ اکنون بیش از 80 دستگاه DME و یا 20 دستگاه رادار MSSR و دهها سامانه دیگر ناوبری هوایی را در سراسر کشور داریم. ما بازهم برای تکمیل سامانه‌های خود برنامه داریم و در حال فعالیت هستیم. باوجود وسعت آسمان ایران و مناطق کوهستانی متعدد، ما از لحاظ ارائه خدمات ناوبری در سطح مطلوبی قرار داریم. آمارهای جهانی و مدارک ارائه ‌شده در کنفرانس‌های بین‌المللی نشان می‌دهد تعداد خطاهای سیستم ناوبری هوایی ایران بسیار کم است. در اقدامی خوب در راستای تعامل بین صنعت و مراکز علمی کشور ما تجارب خود را در اختیار شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌دهیم و آن‌ها هم با استفاده از توانمندیهای داخلی سامانه‌های جدید و ارتقاءیافته‌ای را طراحی و تولید می‌کنند. در این جا لازم به ذکر می دانم که اعلام کنیم شرکت فرودگاه‌ها و ناوبری هوایی ایران در همه زمینه‌هایی که شرکت‌های داخلی امکان ساخت و تولید تجهیزات استاندارد مرتبط با صنعت هوایی را دارند، همکاری لازم را انجام می‌دهد. 

آیا شرکت‌های هواپیمایی مانند بوئینگ و ایرباس می‌توانند در صورت استفاده ایران از سیستم ناوبری بومی خدمات خود را به ما ارائه ندهند؟ آیا دستگاه‌های ما با تجهیزات موجود در این هواپیماها هماهنگ است؟ 

تمام تجهیزات هوانوردی که در ایران ساخته شده و یا در حال طراحی و ساخت می باشد بر اساس استانداردهای ICAO بوده و همچنین تمامی سرویسهایی که مبتنی بر این تجهیزات ارائه می شود منطبق بر استانداردهای ICAO بوده و مشکلی در این زمینه وجود ندارد.