سرنوشت ملکه‌های Pan Am

Pan Am را همه می‌شناسند؛ شرکت هواپیمایی آمریکایی از سال 1920 تا زمان ورشکستگی در سال 1991 از کشتی هوایی تا ایرباس A300 را در ناوگان خود به پرواز درآورد، این شرکت همچنین بین سال‌های 1968 تا 1991 تعداد 65 فروند بویینگ 747 را به خدمت خود درآورد که 44 فروند از مدل 100، ده فروند مدل 200 و 11 فروند مدلSP  بود. Pan Am در شرایط دشواری بهره‌برداری از این هواپیما را آغاز کرد. خاورمیانه و تنش‌های سیاسی آن، جنگ ویتنام و دیگر چالش‌های سیاسی جهان، همگی دست به دست هم داده بودند تا جهانی پر آشوب را در پیش راه این هواپیما بگذراند. شاید در سال 1966 خیلی‌ها با تعجب به اینکه این شرکت 500 میلیون دلار برای خرید مقداری فلز سرمایه گذاری کرده است نگاه می‌کردند، اما به هر حال این خرید بعنوان بخشی از تاریخ هوانوردی جهان شکل گرفته است.

شرایط دشواری که بر ناوگان 747 این شرکت تحمیل شد بسیار فراتر از سهم عادلانه‌ای بود که برای شرکت‌های مختلف ارزیابی می‌شد. ربوده شدن، سانحه و از بین رفتن هواپیماهای بویینگ 747 در ناوگان Pan Am بیشتر از همه شرکت‌هایی بود که از این هواپیما بهره‌برداری کرده‌اند. در اولین مورد و در سپتامبر 1970، پرواز شماره 93 هواپیمایی Pan Am به رجیستر N752PA و با 126 مسافر و 17 خدمه پروازی از فرودگاه بروکسل برخاسته بود و با توقفی در آمستردام، پرواز خود به سوی نیویورک را ادامه می‌داد که تحت کنترل اعضای جنبش آزادی بخش فلسطین قرار گرفت و ابتدا در بیروت فرود آمد و پس از سوختگیری به مقصد قاهره پرواز نمود و در آن‌جا پس از تخلیه کامل منفجر گردید.

در سال 1972 مجددا یکی دیگر از هواپیماهای بویینگ 747 این شرکت ربوده شد، پرواز شماره 841 از سانفرانسیسکو به مقصد سایگون در ویتنام جنوبی و بر فراز دریای چین ربوده شد. این هواپیما ربایی توسط یکی از معترضان به دخالت آمریکا در ویتنام صورت پذیرفت و هواپیما با دخالت نیروهای امنیتی آزاد گردید و هواپیما ربا نیز در این حین جان خود را از دست داد. در سومین مورد هواپیمایی با علامت ثبتN754 PA  در مسیر توکیو به هونولولو با انفجار در حین پرواز روبرو شد که در این حادثه یک مسافر جان خود را از دست داده و 16 نفر زخمی و سقف هواپیما نیز دچار صدماتی گردید. البته این هواپیما عاقبتی خوش داشت و توسط شرکت‌های مختلفی مانند ایرآفریک و ایرفرانس مورد بهره برداری قرار گرفت. اما شاید بدترین و درد ناک‌ترین حادثه در تاریخ هواپیماهای بویینگ 747 که برای Pan Am اتفاق افتاد وتاریخ‌ساز از نظر آمار تلفات و صدمات گردید مربوط به ماجرای سانحه جزایر قناری باشد. این سانحه در تاریخ ۲۷ مارچ سال ۱۹۷۷ و در ساعت ۱۷:۰۷ بعد از ظهر اتفاق افتاد. با وجود مرگ و میر وحشتناکی که در حمله تروریستی به برج‌های دوقلو در سال ۲۰۰۱ رخ داد، همچنان به عنوان رکوردار بیشترین تعداد تلفات (به جز افرادی که روی زمین بوده‌اند) از هر سانحه دیگری در تاریخ هوانوردی، شناخته می‌شود.

در این سانحه دو بویینگ 747؛ یکی هواپیما N736 PA  شرکت Pan Am و دیگری از KLM هلند بر روی باند فرودگاه Los Rodeos، به هم برخورد کردند، ماحصل این تراژدی بزرگ از دست رفتن جان 583 مسافر و خدمه پروازی و نابودی کامل هر دوهواپیما بود.

اما این پایان سختی‌های Pan Am و هواپیماهای بوییینگ 747 نبود. هواپیماربایی جدیدی در تاریخ ۵ سپتامبر ۱۹۸۶ توسط چهار مرد مسلح فلسطینی عضو سازمان Abu Nidal صورت گرفت این هواپیماربایی زمانی که  هواپیما در فرودگاه بین‌المللی جناح کراچی پاکستان توقف داشت انجام شد، پرواز  با ۳۷۹ سرنشین از مبدأ فرودگاه بین‌المللی چاتراپاتی شیواجی بمبئی به مقصد فرودگاه بین‌المللی جان اف کندی نیویورک پرواز می‌کرد و قرار بود در فرودگاه‌های جناح و فرانکفورت توقف‌هایی داشته باشد. این هواپیماربایی ۱۶ ساعته پس از درگیری مأموران امنیتی با هواپیما ربایان و با ۲۲ کشته و ۱۲۰ زخمی پایان یافت.

اما آخرین حادثه هواپیما ربایی برای هواپیماهای بویینگ 747 شرکت پان آمریکن از چنان وسعتی برخوردار است که بی‌شک در تغییر تاریخ سیاسی بخشی از جهان نقش مهمی را ایفا کرده است. در سال 1988 پرواز بر فراز اقیانوس اطلس از فرودگاه هیترو لندن به مقصد فرودگاه بین‌المللی جان اف کندی نیویورک در حال انجام بود. بویینگ 747 با رجیستر N739PA توسط بمب با ۲۴۳ مسافر و ۱۶ نفر خدمه متلاشی شد. ۱۱ نفر هم در لاکربی در جنوب اسکاتنلند به هنگام سقوط این هواپیما در این شهر و ویران کردن چند خانه جان خود را از دست دادند تا مجموع قربانیان این حادثه به ۲۷۰ نفر برسد؛ به همین دلیل نیز این حادثه با عنوان سانحه لاکربی نیز شناخته می‌شود. دولت های آمریکا و بریتانیا، لیبی را مسئول بمب گذاری در این هواپیما معرفی کردند که به وضع تحریم های بین المللی علیه لیبی منجر شد. در سال 2003 دولت لیبی رسما مسوولیت بمب‌گذاری در یک هواپیمای مسافربری شرکت Pan Am در سال 1988 را قبول کرد.

اگرچه این موارد همگی تلخ و دردناک بود اما شرکت Pan Am به همراه ایران ایر مشوق بویینگ در ساخت هواپیمای افسانه ای بوییینگ 747 مدل SP (Special Performance) بودند. در مجموع 45 فروند از این نوع هواپیما ساخته شد که 11 فروند از آنها سهم شرکت Pan Am شد. در سال 1970 و در پنجاهمین سالگرد تاسیس این شرکت رکورد بیشترین ساعات پرواز مستمر توسط یکی از هواپیماهای بویینگ 747 مدل SP  این شرکت با 54 ساعت پرواز مستمر و فقط دو توقف برای سوختگیری در اوکلند و کیپ تاون ثبت گردید. اما چه بر سر ناوگانSP  شرکت Pan Am آمد؟

در سال 1986 یک فروند از آنها به شرکت هواپیمایی یونایتد واگذار شد، در ادامه روند واگذاری یک فروند دیگر با رجیستر N504PA ابتدا به حاکم بحرین واگذار شد و درادامه توسط یک شرکت آمریکایی در لاس وگاس برای اجاره به کسانی‌که قادر به پرداخت هزینه پروازهای  VIPهستند به تملک درآمد. یک فروند دیگر  با رجیستر  N536PAبه‌عنوان رصدکننده لایه استراتوسفر در اختیار ناسا قرار گرفت. هواپیمای دیگری به‌ رجیستر N726 PA  پس از تبدیل شدن به هواپیمای باری و در هنگام فرود در فرودگاه دوسلدروف در سال 2005 از باند خارج شد و مشخص گردید که تعمیرات آن از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نمی‌باشد. باقی ناوگان پس از آنکه مدتی برای شرکت هواپیمایی یونایتد پرواز نمودند اوراق گردیدند. با این‌حال کماکان تعداد محدودی برای استفاده تفریحی و شاید آموزشی آیندگان حفظ‌ونگهداری می‌شوند. مثلا شرکت هواپیماییEvergreen  که دارای موزه هوانوردی اختصاصی خود در اورگان می‌باشد سه فروند از هواپیماهای بویینگ 747 شرکت Pan Am را برای بازدید همگان آماده نموده است.

در فرودگاه آرنا سوئد نیز یک فروند از آنها تبدیل به یک خوابگاه جهت مسافرین شده است و شما می توانید تجربه خوابیدن در کابین پروازی خلبان و صرف صبحانه در طبقه بالای هواپیما را تجربه نمایید.