بررسی عوامل موثر بر بروز سوانح مبتنی بر عوامل انسانی

 وقتی پای جان انسان‌های بی‌گناه در میان است ما بدون واهمه و نگرانی و رودربایستی باید اتخاذ مواضع کنیم. انجام این وظیفه در دو حالت قابل تصور است یا ما می‌توانیم علل واقعی انسانی، اداری، فنی و عوامل مشمول این حوادث را اعلام کنیم که باید هر چه سریع‌تر (بدون اتلاف وقت) به افکار عمومی پاسخ‌گو باشیم یا آنکه اگر امکان تخصصی و مدیریتی چنین آسیب شناسی را نداریم بدون فوت وقت باید از متخصصان مربوطه اعم از داخلی و خارجی استفاده کنیم. در غیر این صورت و با فرصت سوزی و دفع وقت و ارائه مسائل کلی و کلیشه‌ای نه تنها مسئولیت فردی و جمعی خود را در مقابل جامعه انجام نداده‌ایم و ممکن است به موقع مورد بازخواست قرار بگیریم بلکه با این مماشات از باب تسبیب زمینه ساز حوادث اسفبار بعدی خواهیم بود.

آن چیزی که در حقیقت باعث یک سانحه می‌شود مجموعه‌‌ای از علل است و تمام بخش‌ها شاید به نحوی در یک سانحه نقش داشته باشند. بخش سیاست گذار، بخش ارائه دهنده خدمات فرودگاهی و بخش ارائه‌دهنده خدمات هوایی یعنی خطوط هوایی، هر کدام از این بخش‌ها به نحوی بر یکدیگر تاثیر می‌گذارند. این بخش‌ها هرکدام باید حتی تا حدی جلوی اشتباهات بخش‌های دیگر نیز را بگیرند. اما در کشور ما، اشتباه در سیاست‌گذاری باعث افزایش فشار به خطوط هوایی شده است!

بر اساس استانداردهای ارایه شده انکس 13 ایکائو در اکثر کشورهای جهان، سازمانی مستقل از جریانات سیاسی و اجتماعی وجود دارد که علل سوانح هوایی را بررسی کرده و قوانین لازم برای جلوگیری از تکرار سوانح و افزایش ایمنی را وضع می‌کند و کلیه شرکت‌های هوایی و ایرلاین‌های آن کشور ملزم به رعایت این قوانین هستند. 

- معیارهای ارزیابی و سنجش ایمنی خطوط هوایی

- تعداد متوسط سوانح در یک سال

- تعداد متوسط کشته شدگان در یک سال

- تعداد سوانح در یک میلیون پرواز

- تعداد کشته شدگان در یک میلیون پرواز

- نسبت تعداد کشته شدگان به یکصد میلیون مسافر جابه‌جا شده در مسافت کیلومتر طی شده

- تعداد سوانح در یک میلیون ساعت پرواز

- تعداد مسافر جابجا شده به ازای یک قربانی در سوانح هوایی

- تعداد قربانی به ازای یک میلیون مسافر جابجا شده

دلایل ایجاد حوادث

حوادث معمولاً نتیجه شرایط و یا عملیات نامطمئن و ناایمن هستند. شرایط ناایمن شامل استفاده از تجهیزات بد طراحی شده و غیر مجهز بدون مطالعه کافی و ارگونومیک (SHELL Model) ، محیط پر خطر، عملیات نامطمئن و ناایمن از سوی کارکنان به دلایل نا آگاهی،  نبود؛ کمبود و یا ضعف آموزش و بعضا استفاده نامناسب از ابزار و تجهیزات است. بسیاری از کارشناسان رسیدگی و بررسی حوادث معتقدند که اکثر حوادث در نتیجه خطای انسان‌ها بوجود می‌آید. البته حوادثی نیز به دلیل نقص ابزار و تجهیزات یا محیط کار ناایمن رخ داده است، اما در بیشتر موارد به مزایای ایمنی ابزار و تجهیزات و محیط مطمئن از سوی کارکنان توجهی نشده است، یا توصیه‌های ایمنی و احتیاط‌های لازم نادیده گرفته شده‌اند. فشار روانی و خستگی از دیگر دلایل ایجاد حوادث هستند که با توجه به الگوهای کاری و اجتماعی این موضوع در کشورمان می‌تواند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار باشد. ناگفته نماند که 12 عامل قطعی (Dirty Dozen) در بروز سوانح هوایی بدلیل عوامل انسانی توسط متخصصین از جمله (Mr. Gorgon Dupont) تعیین گردیده است.

سه نوع محرک‌های فشار زای اصلی وجود دارند که بر افراد اثر می‌گذارند.

1 – محرکهای فشار زایی سازمانی که به طور مستقیم ناشی از محیط کاری و ناشی از فعالیت‌های شغلی هستند.

2 – رخدادهای زندگی که سازمان در ایجاد آنها نقش ندارد.

3 – محرک‌های فشارزایی فردی مانند ویژگی‌های شخصیتی خاص و منحصر به فرد که سبب می‌شوند افراد محیط خود را به گونه‌ای کاملاً متفاوت بررسی کنند.

فشارهای روانی شدید نتایج و آثار نامطلوب در فرد و سازمان به‌جای می‌گذارد و باعث کاهش کارایی در سازمان می‌شود و کارکنان با فشارهای روانی دارای نرخ بالاتر تاخیر، غیبت و ترک خدمت هستند، کارایی آنها هم از نظر کمی و هم از نظر کیفی کاهش می‌یابد و تعداد حوادث و شکایات نیز افزایش خواهد یافت.

ساده‌ترین راه مقابله با فشارهای روانی جلوگیری از وقوع آنها است. برنامه‌های جلوگیری از فشارهای روانی دارای دو هدف اصلی است. اول برنامه‌های سازمانی به منظور ارتقاء و نگهداری بهداشت کنونی و آتی کارکنان و برنامه‌های آموزشی نیز افراد را در مقابله با فشارهای روانی آماده می‌کند.

هدف دوم برنامه‌های جلوگیری از فشار روانی کاهش محرک‌های فشار زای سازمان موجود در مشاغل هستند. اداره و مدیریت فشار روانی مستلزم همکاری فعالانه کارکنان و سازمان است. شناسایی به موقع و کنترل فشارهای روانی باعث افزایش کارایی، خلاقیت و رضایت خاطر کارکنان و بهینه‌سازی نیروی انسانی خواهد شد.

کمیته های ایمنی و برنامه های آموزشی و انگیزشی

در بسیاری از شرکت‌ها کمیته‌های ایمنی در راستای پیاده سازی سیستم مدیریت ایمنی (SMS) به هدف کشف دلایل حوادث و پیشنهاد عملیات لازم برای جلوگیری از وقوع مجدد آنها تشکیل شده است. ارتباطات مناسب و برنامه‌های آموزش از موارد اساسی ارتقا بهداشت و ایمنی است. علاوه بر آموزش‌های ایمنی برخی از شرکت‌ها به منظور کاهش حوادث، از سیستم‌های انگیزشی برای حفظ ایمنی و بهداشت محیط کار استفاده می‌کنند و بعضی سازمان‌ها مسابقه‌هایی برای پایین آوردن نرخ حوادث یا پیشنهاد معیارهای ایمنی برگزار می‌کنند.