شش ابزار دقیق اصلی برای پرواز

- نشانگر وضعیت هواپیما نسبت به افق Attitude Indicator (AI)

این وسیله که به عنوان افق مصنوعی نیز شناخته می‌شود،  از یک  ژیروسکوپ داخلی به منظور نمایش وضعیت هواپیما نسبت به افق استفاده می‌کند.  بر روی این نشانگر، یک هواپیمای کوچک هم راستای افق وجود دارد. رنگ‌های آبی و قهوه‌ای به ترتیب به معنای آسمان و زمین هستند.  خط نارنجی رنگ نشانگر خود هواپیماست که تغییر وضعیت آن نسبت به افق را نشان می‌دهد. با استفاده از این ابزار خلبان قادر است از این که دماغه هواپیما به سمت بالا یا پایین افق اشاره دارد یا از وضعیت هم راستایی بال ها مطلع شود. وضعیت هواپیما نسبت به افق بر حسب درجه بیان می شود. این ابزار در شرایط دید نامناسب کارایی ویژه دارد.

- نشانگر جهت پرواز Heading Indicator (HI)

HI از یک ژیروسکوپ برای نشان دادن جهت جغرافیایی که هواپیما به سمت آن در حال پرواز است بهره می‌گیرد. در واقع یک قطب نمای ۳۶۰ درجه است که در آن شمال (N) به عنوان صفر در نظر گرفته شده است و حرکت یک صفحه کالیبره شده بر حسب درجه به شما می‌گوید که به سمت کدام جهت جغرافیایی می‌روید. روی صفحه مدرج شده، تقسیم بندی‌های ۵ درجه‌ای وجود دارد که در هر ۳۰ درجه با اعدادی نمایش داده می‌شوند. به منظور پرهیز از شلوغی، صفر آخر اعداد حذف شده است. کلید تنظیمی هم وجود دارد که به منظور هم راستا کردن قطب نمای HI با قطب نمای مغناطیسی کابین خلبان به کار می‌رود. اما مگر فقط داشتن قطب نمای مغناطیسی کافی نیست؟ پاسخ این سوال منفی است. به این دلیل که قطب نمای مغناطیسی معمولا در معرض خطاهای گوناگونی قرار دارد. HI نسبت به نوع مغناطیسی با ثبات‌تر است و روشی صحیح‌تر برای همه فازهای پرواز به شمار می‌رود. البته هم راستا کردن قطب نمای مغناطیسی و HI در فواصل زمانی مشخص و در شرایط با ثبات پروازی ضروری است.

- نشانگر وضعیت دور زدن هواپیما  Turn Coordinator (TC)

در قسمت‌های قبل دیدیم که AI وسیله‌ای برای نشان دادن وضعیت Pitch/Bank است. در این قسمت به معرفی TC می‌پردازیم که نشان دهنده سرعت انجام  Yaw/Bankاست. این وسیله از ژیروسکوپ داخلی خود برای نمایش سرعت اولیه و همچنین سرعت تثبیت شده چرخش استفاده می کند. روی نمایشگر TC، یک نماد هواپیما، جهت چرخش را نشان می‌دهد که در صورت برقرار بودن سرعت استاندارد چرخش، به میزان ۳ درجه بر ثانیه با یک شاخص در پایین دست خود روی صفحه، هم راستا خواهد شد. بنابراین کج شدن بال هواپیما در هنگام دور زدن و هم راستا شدن آن با شاخص پایین دست روی صفحه، به این معناست که یک دور زنی دو دقیقه‌ای استاندارد در حال انجام است. به بیان دیگر، ایجاد یک دایره کامل ۳۶۰ درجه در این  زاویه (BANK) دو دقیقه زمان خواهد برد.

TC در واقع در برگیرنده دو ابزار اندازه گیری است. قسمت دیگر آن نشانگر تعادل یا شیب سنج نام دارد. این ابزار شامل یک توپ کوچک غلطان است که در ناحیه زیرین تصویر هواپیما و در محفظه‌ای پر شده  با مایع قرار گرفته است و می‌تواند درون آن به چپ و راست بغلتد. اگر دور زدن دارای هماهنگی مناسب باشد توپ غلطان با قرار گیری در مرکز آن را نشان خواهد داد.

شکل 11

جمع بندی

امروزه با پیشرفت فناوری، هواپیماهای مدرن مجهز به سیستم‌های ابزاردقیق الکترونیکی پرواز هستند و در بسیاری از هواپیماها از مانیتور به جای گیج‌ها و صفحات مدرج قدیمی استفاده می‌شود که به این قبیل کابین‌های خلبان، اصطلاحا کابین‌های شیشه‌ای (Glass Cockpit) گفته می‌شود. در این صفحات نمایش جدید، از بین شش ابزار دقیق اصلی قدیمی، دیگر از نشانگر جداگانه برای دور زدن و Bank خبری نیست و این وسیله در نشانگر افق مصنوعی ادغام گردیده است. افق مصنوعی در مرکز صفحه نمایش قرار گرفته و نشانگر جهت پرواز در قسمت زیرین آن است. همچنین نشانگرهای سرعت هوایی، ارتفاع و سرعت صعود و نزول به صورت ستون‌هایی در سمت چپ و راست افق قرار گرفته‌اند.

شکل 12

به هر صورت مسئله مهم در مورد این ابزارها اطلاعاتی است که ارائه می‌کنند و شیوه نمایش این اطلاعات در درجه بعدی اهمیت قرار دارد. جالب آنکه علیرغم طراحی ساده و قابل درک کابین‌های شیشه‌ای، همچنان بسیاری از خلبانان شروع یادگیری پرواز با همان نمایشگرهای قدیمی و سپس کار با کابین‌های شیشه‌ای را به عنوان روشی بهتر برای ساختن پایه‌های صحیح یادگیری می‌دانند.

با این استدلال که انتقال از سیستم سنتی به کابین‌های شیشه‌ای در مقایسه با اینکه تلاش کنیم تا بفهمیم نشان دهنده‌های قدیمی‌تر(Steam Gauges) چگونه کار می‌کنند کار ساده تری است.