آواکس جنگنده ایی برای جنگ سرد و گرم

سامانه کنترل و هشدار هوابرد (Airborne Warning And Control System) نوعی سیستم الکترونیکی رادار محور پرنده است که به عنوان یک ایستگاه رادار نیرومند و متحرک برای انجام عملیات‌های فرماندهی و کنترل و مدیریت جنگ طراحی شده‌است.

وظیفه سیستم‌های آواکس  شناسایی هواگردها، کشتی‌ها و وسایل نقلیه دیگر از مسافت‌های بسیار دور و همچنین نظارت و فرماندهی جنگ‌های هوایی از طریق راهنمایی و هدایت هواپیماهای جنگنده و حمله به زمین است. قابلیت‌های آواکس‌ به گونه‌ای است که هم در نقش‌های دفاعی و هم برای ماموریت‌های هجومی از آن‌ها استفاده می‌شود.

تاریخچه آواکس

آلمان‌ در اواسط جنگ جهانی دوم شهرها را به شدت بمباران می‌کرد، یکی از کشورهایی که درگیر این مسئله شده بود، بریتانیا بود. صنایع دفاعی بریتانیا به سرعت ساخت رادارهای پیشرفته‌ای را در دستور کار قرار داد. در آن زمان دولت بریتانیا برای این که زنجیره رادارهای زمینی خود را تکمیل کند و برای مقابله با بمب‌افکن‌ها و هواپیماهای آلمانی دست به طراحی و ساخت رادار هوایی زد تا آن را در مرزهای شمال‌غربی خود مستقر نماید به همین خاطر بریتانیا در آن سال‌ها با نصب یک آنتن با قابلیت چرخش بر روی بمب‌افکن Wellington و همچنین قرار دادن سیستم‌های راداری توانست اولین هواپیمای کنترل و هشدار زودهنگام هوابرد را تولید و از آن برای مقابله با اهداف هوایی استفاده کند و بعدها نیز با ارتقای این سیستم از آن برای مقابله با قایق‌های آلمانی بهره برد.

پس از بریتانیا این دفعه نوبت آمریکا بود تا وارد عرصه ساخت آواکس شود و به همین منظور در فوریه سال 1944 به نیروی دریایی این کشور دستور داده شد تا بر روی طراحی و تولید این هواپیمای شناسایی تمرکز کند تا این که در ماه آگوست با نصب سیستم‌های راداری بر روی بمب‌افکن TBM Avenger اولین سامانه کنترل و هشدار هوابرد خود را با موفقیت آزمایش کرد.

بعد از آمریکا این بار نوبت شوروی بود تا آواکس خود را طراحی کند، شوروی این کار را به شرکت توپولف سپرد؛ این شرکت در سال 1958 با نصب رادار بر روی هواپیما Tu-95 اولین نمونه را رونمایی کرد، در سال 1965 نیز با پیشرفت تکنولوژی تجهیزات را بر روی هواپیما Tu-126 نصب کرد، این هواپیمای شناسایی به کار خود تا سال 1984 ادامه تا در این سال هواپیمای Beriev A-50 با تجهیزات پیشرفته‌تر جایگزین شد.

به قلم محمد توکلی