چرا سانحه شاتل فضایی چلنجر به وقوع پیوست؟

فاجعه شاتل فضایی چلنجر

     شاید از دیدگاه عمومی و برنامه فضایی ایالات متحده، فاجعه شاتل فضایی چلنجر مهمترین رخداد تاریخ فضاپیمایی باشد. 28 ژانویه 1986، 7 فضانورد پیش چشم خانواده‌ها و دوستان­شان و میلیون­‌ها بیننده تلویزیون جان باختند. وسیله فضایی که به خاطر چالاکی فنی‌­اش مورد استقبال قرار گرفته بود، 73 ثانیه پرواز کرد، ظرف چند ثانیه 2 میلیون لیتر سوخت را سوزاند و ابر بدشگونی از گاز تولید کرد که هنوز خاطر شاهدانش را مکدر می‌­کند. در آن روز هوا به حدی سرد بود که آب در بخش‌­هایی از سکوی پرتاب یخ زده بود و قندیل­‌هایی از برج پرتاب آویزان بود.

بررسی سانحه چلنجر

     در آن زمان شایعاتی پراکنده شد که تقویت‌­کننده موشک سوخت جامد منجر به سانحه شده‌­است، چرا که ناسا در تحقیقات اولیه قطعاتی یافته و در یکی از آنها (SRB) شکستگی مشاهده شده بود. شش هفته پس از آغاز بررسی سانحه، بخش­‌هایی از SRB، بال فضاپیما، بدنه و سه موتور اصلی پیدا شد. یکی از مهمترین یافته‌­ها در 1 مارس بدست آمد، غواصان توانستند بخشی از اتصال سمت راست SRB را پیدا کنند که قسمتی از سطح عبوری شعله را در بر داشت. چند روز بعد، 71 متر مکعب از بخش خدمه در عمق 30 متری اقیانوس پیدا شد. این کشف، روند بررسی سانحه را تغییر داد. زدودن کابین، شواهد ناامیدکننده‌­ای را از سرنوشت خدمه آشکار کرد: پاکت‌­های اکسیژن اضطراری فعال شده بودند، این نشان می‌­دهد که فضانوردان به احتمال زیاد از انفجار جان سالم به در برده بودند، اما هنگام برخورد با اقیانوس اطلس از دنیا رفتند. در واقع کمیسیون بررسی سانحه بعدها معلوم کرد که هیچ انفجاری رخ نداده‌­است، بلکه شاتل به‌­واسطه بارهای آیرودینامیکی در هم شکسته بود و در پی آن، گازهایی که از مخزن خارجی شاتل آزاد شده بودند، شدیدا محترق شدند.

     در 28 جولای 1986، مدیر مربوطه بخش پرواز فضایی ناسا گزارشی از جوزف کروین منتشر کرد که دلیل مرگ 7 فضانورد را توضیح داده بود. جوزف کروین یک متخصص پزشکی بود. او توضیح داد که کلاه فضانوردان به یک پاکت اکسیژن اضطراری به نام پاکت هوای خروجی شخصی (PEAP) متصل بود و می‌­بایست به­صورت دستی فعال شود. چهار PEAP یافت شد که سه تای آنها فعال شده بودند. در این گزارش که دلیل مرگ نامعلوم اعلام شده بود، مشخص شد که نیروی هوا برای کشتن یا آسیب جدی به فضانوردان کافی نبوده‌­است، اما احتمالا باعث شده آنها از هوش بروند. همچنین معلوم شد که پیش از برخورد به اقیانوس، دو دقیقه و چهل و پنج ثانیه سقوط آزاد کرده­‌اند. بنابراین ممکن است در اثر سرعت زیاد برخورد (207 مایل بر ساعت) جمجمه آنها شکافته باشد، چنین ضربه‌­ای هر انسانی را می‌­کشد.

راجر بویسجولی و مشکلاتی که از واشرها سر بر آورد

     جزییات تکان‌­دهنده دیگری از بررسی بدست آمد. تکه کاغذی پیدا شد که می‌­گفت تصمیم ناسا برای پرتاب چلنجر نه از روی بی‌­اطلاعی، بلکه غیرمسئولانه بوده‌­است.

     وقتی در روز پرتاب چلنجر از Q بیشینه عبور کرد (نقطه‌­ای که نیروهای آیرودینامیکی به بیشترین مقدار خود می‌­رسند)، مهندس سابق Morton Thiokol، راجز بویسجولی، نفس راحتی کشید. شب قبل او و سایر کارکنان شرکت Thiokol جلسه‌­ای با مدیران ناسا داشتند. او به ناسا هشدار داد که به‌­علت سردی هوا پرتاب را لغو کنند، زیرا در هوای سرد احتمال این وجود داشت که واشرهای پلاستیکی نتوانند اتصال تقویت‌کننده­‌های موشک سوخت جامد را آب­‌بندی کنند. مدیران ناسا که در آن زمان چندین بار پرتاب را به تاخیر انداخته بودند، با این ایده مخالفت کردند.

علت فنی وقوع سانحه

     ماه‌­ها بررسی نشان داد که این سانحه در اثر نقصان اتصال بین دو بخش پایینی سمت راست موتور موشک سوخت جامد ایجاد شده‌­است. همچنین آب‌­بندهایی که از انتشار گاز داغ به اتصال جلوگیری می­کرده­­‌اند نابود شده‌­اند. شواهد نشان می‌­دهد که سایر سامانه­‌های شاتل فضایی نقشی در این سانحه نداشته‌­اند.

به قلم سید پوریا حسینی