کدام عامل در روزهای بارانی پروازها را لغو می‌کند؟

باران به تنهایی و به ندرت یک پرواز را به تاخیر می اندازد، چه رسد که بخواهد آن را لغو کند! برخلاف اینکه «آب و هوا» (weather) یکی از عوامل کلیدی و تاثیر گزار در بحث انجام یک پرواز است، بارش باران به طور معمول عاملی در این زمینه محسوب نمی شود.

همانطور که اشاره شد هنگام صحبت از پرواز هواپیما، «شرایط هواشناسی» (Meteorological Condition) از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ چرا که «شرایط هواشناسی» جز اولویت ترین موضوعاتیست که یک خلبان باید در هنگام برنامه ریزی پرواز خود به آن توجه کند، و نسبت به «آب و هوای نامساعد» (Bad Weather) که احتمال دارد در طول مسیر با آن مواجه شود، به میزان کافی آگاه باشد. البته حائز اهمیت بودن این موضوع به معنی عدم امکان انجام پرواز در چنین شرایطی نبوده و تنها بخاطر تاثیر پذیری سطح ایمنی از نقطه نظر برخی پدیده های هواشناسی، مانند باران و بادهای شدید، قابل بحث و بررسی است.

بارش باران یک پدیده فیزیکی رایج در زندگی مردم است. مشاهدات علمی نشان داده است که حداکثر قطر قطره باران در حالت عادی از 6 میلی متر، و حداکثر سرعت سقوط آن از تقریبا 9 میلی متر بر ثانیه، تجاوز نخواهد کرد. با این حال به منظور انجام تحقیقات تجربی یا توسعه مدل های تحلیلی بر روی اثرات باران بر پرواز یک هواپیما، ویژگی های قابل توجه تری نسبت به بارش باران باید درک شوند؛ مانند درک توزیع اندازه قطرات باران و شدت بارش!

بر همین اساس اثرات مخرب باران بر پرواز هواپیما، برای اولین بار توسط  «Rhode» در سال 1941، بحث و بررسی شد. گزارش ها حاکی از آن بود که بارش باران شاید باعث برخی اختلال های آیرودینامیکی در پرواز یک هواپیما شود، اما به قدری قابل توجه نیست که بخواهد ایمنی پرواز آن هواپیما را تهیدید کند. بنا بر این بارش باران به تنهایی مسئله ای نیست و اکثر هواپیماها می توانند به راحتی و بدون دیدن آسیب، در شرایط آب و هوایی بارانی، پرواز کنند. با این حال، در هنگامی که باران شدید است یا در زمانی که از صرفا بارش باران تبدیل به «طوفان های بارانی» (Rain Storms) می شود و عموما با پدیده هایی نظیر مه و ابرهای با ارتفاع پایین همراه هستند، امکان دارد برخی شرایط دیگر، تحت تاثیر قرار گیرد؛ مانند کاهش یا مختل کردن میدان دید که می تواند روند پرواز را کمی سخت و مشکل کند.

علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن میدان دید، امکان همراه شدن برخی پدیده های هواشناسی دیگر با «طوفان های بارانی»، مانند «قیچی باد» (Wind Shear)، «جریان های هوای پایین رونده» (Down Drafts) و «توهم بصری» (Visual Illusion) می رود که می تواند وضعیت پروازی هواپیما را تحت الشعاع قرار دهد.

بنابراین برای مثال اگر در مجاورت یک فرودگاه چنین شرایطی حکم فرما باشد، امکان دارد میدان دید تا میزانی کاهش یابد که خلبان حتی در نقاط به اصطلاح «Minimum» یک «طرح تقرب» (Approach Chart) که در آن ارتفاع، باید باند را ببیند و در غیر این صورت از ادامه تقرب و فرود انصراف دهد، قادر به دیدن باند نباشند و دچار به اصطلاح «Missed Approach» شود. یا در سنارویی دیگر بخاطر پدیده هایی که پیشتر به آن ها اشاره شد، دچار وضعیت «تقرب ناپایدار» (Un-Stabilized Approach)، و مجددا دچار «Missed Approach» شود.

در این میان، «رگبارهای شدید باران» (Heavy Rian Showers) به ویژه در زمان نزدیک شدن به نقاط «Minimum» که پیشتر به آن ها اشاره شد، احتمال دارد علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن «سیگنال های دستگاه ناوبری تقرب» (Approach Navigation Signals) و به عبارتی کاهش دادن دقت آن ها، خلبان را دچار «توهم بصری» و ناتوانی وی در درک موقعیت خود از مکان و فاصله اش نسبت به فرودگاه کند. از طرفی «باران بسیار شدید» (Extremely Heavy Rain) با جریان های پایین رونده قدرتمندی همراه هستند که «Microburst» نام دارند و می توانند وضعیت پروازی هواپیما را دچار اختلال کند و آن را به خطر اندازد.

علاوه بر تاثیرات جانبی بارش باران بر پرواز، یکی از مواردی که خلبان ها با آن رو به رو هستندد، مشابه آن چیزی است که می تواند برای یک خودرو هم رخ دهد؛ پدیده به اصطلاح «Hydroplaning»! این  پدیده که همچنین با نام «Aquaplaning» نیز شناخته می شود، به شرایطی اشاره دارد که میزان آب قابل توجه، «اصطکاک» (Friction) یا «کشش» (Traction) بین چرخ ها و سطح را کاهش می دهد. چنین موضوعی می تواند در زمان فرود هواپیما «عملکرد ترمز» (Braking Action) که اشاره به توان ترمزها در کاهش سرعت و نگه داشتن هواپیما دارد، و همچنین «کنترل جانبی» (Directional Control) که این موضوع نیز اشاره به نگه داشتن هواپیما بر روی باند دارد را، تحت تاثیر قرار دهد؛ چنین موضوعی در زمان هایی که برای مثال «باد جانبی» (Cross Wind) شدیدی در حال وزیدن است، حائز اهمیت تر می شود.

همچنین بارش باران در زمان حرکت هواپیما بر روی زمین نیز، قابل بحث است. از آنجایی که این موضوع می تواند میدان دید خلبان را در زمان حرکت آن بر روی زمین به واسطه مخدوش کردن «شیشه های کابین خلبان» (Windshield)، کاهش دهد، هواپیماها نیز مانند دیگر وسایل نقلیه مجهز به «برف پاک کن» (Wiper) هستند. سرعت عملکرد برف پاک کن ها در هواپیما قابل تنظیم بوده و متناسب با سرعت حرکت هواپیما، با توجه به تغییرات میزان «نرخ دریافت» (Rate Of Catch)، باید کم یا زیاد شود؛ برای مثال پیش از زمان برخاستن، با توجه به افزایش «نرخ دریافت»، سرعت عملکرد برف پاک کن ها نیز باید افزایش یابد. استفاده از برف پاک کن ها تا زمانی ادامه پیدا می کند که دیگر سرعت هوا به تنهایی، مانع تجمع قطرات باران بر روی «شیشه کابین هواپیما» می شود. شایان ذکر است که به حداکثر سرعتی که در آن خلبان می تواند از برف پاک کن ها استفاده کند، «VWWO» (Velocity of Windshield Wiper Operating) می گویند.

در حالی که عامل بارش باران شانس بسیار کمی در لغو کردن یک پرواز دارد، ممکن است تنها انجام پرواز را کمی دچار تاخیر کند. همانطور که مشاهده شد باران به خودی خود فقط آب است و با توجه به پیشرفت های صورت گرفته در بحث ساخت هواپیماهای امروزی، آن ها می توانند فارغ از شدت باران، همواره «قابلیت پرواز» (Airworthiness) خود را داشته باشند. بر همین اساس هواپیماها می توانند در هنگام بارش باران، بلند شوند، پرواز کنند و فرود آیند؛ تنها در مواردی که به آن ها اشاره شد و ناشی از بارش باران امکان دارد رخ دهند، عواملی هستند که خلبان باید نسبت به آن ها آگاه باشد، چرا که می توانند سطح ایمنی پرواز را تحت تاثیر قرار دهند. بر همین اساس تخصیص بخشی از آموزش خلبانان، در هر دو زمینه های تئوری و عملی، همواره در رابطه با ارتقا دانش و مهارت های پروازی آن ها در این زمینه است.

نویسنده: علیرضا عشاقی