بررسی علل احتمالی سوانح هواپیماهای 737 سری مکس

-نقدی بر بویینگ 737 مکس

     درست از 29 ژانویه 2016 شروع شد، روزی که بویینگ با غروری خاص سرخوش از معرفی جدیدترین نسل از پرفروشترین جت تجاری جهان یعنی 737 بود و از ویژگی‌های خاص و منحصر‌به‌فرد آن حرف می‌زد، اما آیا از مشکلات این هواپیما خبر داشت؟ آیا می‌دانست در پس ویژگی‌های جذاب آن چه نقص‌هایی نهفته است؟

-توضیحاتی درباره 737 مکس

     بویینگ برای عقب‌نماندن از پیشرفت روز به روز خانواده A320، رقیب دیرینه خود ایرباس اقدام به طراحی مجدد یکی از محبوب‌ترین هواپیماهای خود کرد. در سال 2006 طراحی 737 مکس آغاز شد. این هواپیمای بدنه‌باریک ساخت شرکت بویینگ که جدیدترین نسل هواپیمای 737 است، دو موتور CFM International LEAP-1B دارد که با کاهش مصرف سوخت بازده را تا حد زیادی افزایش می‌دهند. از دیگر ویژگی‌های این هواپیما می‌توان به آیرودینامیک پیشرفته و در رأس آن وینگلت‌های منحصربه‌ فرد و تازه طراحی شده، کاکپیت نوین، دستگاه‌های ناوبری نسل جدید، کابین بسیار راحت با نورپردازی خاص که به کاهش جت‌لگ یا همان پرواز‌زدگی کمک می‌کند اشاره کرد.

     این هواپیما سه سری مجزا دارد (مکس 7، 8 و 9) که تفاوت آنها در طول بدنه هواپیما و برد آنهاست. سری چهارم این هواپیما 737 مکس10 نام دارد که اولین پرواز آن برای اواخر سال 2019 میلادی برنامه‌ریزی شده است.

     اولین بویینگ 737 مکس که تحویل داده شد، از نوع مکس 8 بود و در خطوط هوایی مالیندو اندونزی (از شرکت‌های توابع Lion air) به کار گرفته شد.

     تا ژانویه 2019 یعنی حدود 2 ماه پیش بویینگ تعداد 5011 فروند سفارش برای این هواپیماها دریافت کرد که 350 فروند از آنها را تحویل داده‌است.

-سانحه پرواز 610 لاین ایر

     در 29 اکتبر 2018 پرواز شماره 610 لاین ایر از فرودگاه بین‌المللی جاکارتا به مقصد فرودگاه شهر پنگال پینانگ پرواز کرد، اما فقط 12 دقیقه بعد از بلند شدن از روی باند دچار سانحه شد، در دریای جاوا سقوط کرد و تمام 181 مسافر و 8 خدمه پرواز جان باختند.

     مخابره این خبر در جهان باعث بهت و حیرت همه شد، چرا که از تحویل هواپیمای سانحه‌دیده کمتر از 3 ماه می‌گذشت.

     این اولین سانحه مرگبار هواپیمای 737 مکس بود که از نظر تعداد قربانیان، به دومین سانحه تاریخ اندونزی تبدیل شد و بدترین سانحه در تاریخ 18 ساله شرکت لاین ایر نیز بود.

     گزارشات اولیه حاکی از اشکالات آلات دقیق پروازی این هواپیما در پروازهای قبلی پرده برداشت.

     عجیب است که در عملیات جست‌وجو و نجات این سانحه به شمار کشته‌شدگان افزوده شد و یکی از اعضای تیم‌های بررسی که برای کمک داوطلب شده بود کشته شد.

-بویینگ در رابطه با این سوانح چه کرده‌است؟

     مسلما شرکت سازنده، بویینگ، وظیفه دارد سوانح را از نظر فنی بررسی و رفع اشکال کند. این شرکت در بیانیه‌ای آمادگی خود را برای کمک به تیم بررسی سانحه اعلام کرده‌است که متن کامل این بیانیه را در پی می‌خوانید:

«بویینگ عمیقا از مرگ مسافران و کارکنان پرواز 302 اتیوپی که با هواپیمای 737 مکس 8 انجام می‌شده، متاثر است. صمیمانه همدردی‌مان را با نزدیکان مسافرها و کارکنان این پرواز اعلام می‌کنیم و آماده‌ایم از هواپیمایی اتیوپی حمایت کنیم. یک تیم فنی از بویینگ به محل سانحه اعزام می‌شود تا تحت سرپرستی دفتر بررسی سانحه اتیوپی و ستاد ایمنی حمل و نقل ایالات متحده (NTSB)، کمک‌های فنی برساند.»

     بررسی هر دو سانحه در جریان است. اگرچه سانحه اتیوپی دوباره ایمنی این هواپیما را زیر سوال برده‌است، بویینگ هواپیمایی که در سال 2017 رونمایی شد را با عناوینی نظیر مصرف سوخت بهینه و ارتقا پیشرفته و فناورانه بویینگ 737 محبوبش به فروش رساند. بویینگ 737 در تاریخ پرفروش‌ترین جت تجاری جهان بوده و در سراسر دنیا به پرواز درآمده‌است.

-آیا از شباهت بین دو سانحه نتیجه مطلوبی حاصل می‌شود؟

     هنوز خیلی زود است که دلیل سانحه اتیوپی را با سانحه لاین ایر در اندونزی یکی بدانیم، هرچند شباهت‌هایی وجود دارد: هواپیمای اتیوپی 6 دقیقه پس از تیک‌آف ارتباطش را از دست داده‌است. بنا به گفته هواپیمایی اتیوپی، خلبان اجازه بازگشت به فرودگاه آدیس‌آبابا را گرفته، اما در 35 مایلی جنوب شرق آن در ناحیه Bishoftu سقوط کرده‌‌است؛ در سانحه لاین ایر نیز اتفاقی مشابه همین افتاد: هواپیما 12 دقیقه پس از برخاستن و بعد از اینکه خلبان‌ها اجازه بازگشت به فرودگاه را گرفته بودند، دچار سانحه شد.

     تیم‌های بررسی سانحه اندونزیایی و آمریکایی متوجه شدند که ممکن است شیرجه ناگهانی دماغه به دلیل ایراد نرم‌افزار ارتقایافته بویینگ باشد. تغییرات نرم‌افزاری به گونه‌ای بود که هنگام واماندگی خودکار وارد عمل شود و از آن جلوگیری کند، حال آنکه کافی است داده‌های ارتفاع و زاویه حمله‌ای که به کامپیوتر هواپیما می‌رسد، خطا داشته باشد تا هواپیما به‌طور خطرناکی ارتفاعش را کاهش دهد.

     طبق گفته‌های جمعی از خلبانان، تغییرات سیستم کنترل پرواز برای آنها توضیح داده نشده بود. تغییرات این سیستم در مدل مکس به شکلی بوده که حرکت‌های دستی خلبان را نادیده بگیرد و طبق داده‌های کامپیوتر هواپیما تصمیم‌گیری کند. بویینگ پس از این سانحه اعلام کرد که لزوم استفاده از این نرم‌افزار یا سایر تغییرات را در طول بررسی سانحه ارزیابی می‌کند، اما مشخص نبود که آیا چنین تغییری داده شده‌است یا نه.

     همچنین گفته می‌شود که در هر دو سانحه، هواپیما به‌طور نوسانی کاهش و افزایش ارتفاع داشته‌است. بنابراین این طور به نظر می‌رسد که احتمالا سیستم مذکور هواپیما را در وضعیت واماندگی تشخیص داده و درصدد پایین‌آوردن نوک دماغه هواپیما بوده‌است، در مقابل خلبانان سعی داشته‌اند با بالا بردن دماغه هواپیما آن را به وضعیت عادی در بیاورند، در حالی که سیستم به‌طور خودکار تصمیم آنها را نادیده گرفته و این روند منجر به سانحه شده‌است. در مورد سانحه اتیوپی شواهد کمی در دسترس است و نمی‌توان گفت که قطعا دلیل این سانحه هم همین بوده‌است. آنچه تاکنون بدست آمده معلوم نمی‌کند که آیا خلبانان اشتباهی انجام داده‌اند یا مشکل از سیستمی بوده که هیچ ارتباطی به آنها ندارد.

     رابرت استنجل که متخصص سیستم کنترل پرواز و پروفسور علوم مهندسی دانشگاه پرینستون است، این طور می‌گوید: «واضح نیست که علت سانحه هواپیمای اتیوپی عیب سیستم کنترل بوده یا اینکه خلبانان در تلاش بوده‌اند هواپیما را به‌طور دستی کنترل کنند و در این میان چیز دیگری آنها را در وضعیت اضطراری قرار داده‌است.» وی با تذکر اینکه نمی‌توان بدون اطلاعات بیشتر نتیجه‌ای گرفت، این طور ادامه می‌دهد: «شباهت‌های زیادی که بین دو سانحه وجود دارد، فعلا کمکی نمی‌کند و صرفا جامعه هوانوردی را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.»

-زمین‌گیر شدن 737 سری مکس

     جیم هال، رییس قبلی ستاد ملی ایمنی حمل و نقل ایالات متحده گفته‌است: «پرواز کوتاه و مرگبار اتیوپی به عکس‌العمل سریع احتیاج دارد و باید دید آیا تهدید اصلی بین همه هواپیماهای 737 مکس یکسان است؟ امکان زمین‌گیرکردن این مدل هواپیما یکی از موارد مختلفی است که قانون‌گذاران و بازرسان مد نظر دارند.»

     شش سال پیش نیز بویینگ با چنین مشکلاتی دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد. در آن زمان هواپیمای 787 دچار مشکل باتری بود و به همین دلیل زمین‌گیر شد. اسکات همیلتون که مشاور صنعت هوانوردی است، این‌طور می‌گوید: «در آن زمان، تنها 50 فروند 787 پرواز می‌کرد، در حالی که هم‌اکنون بیش از 300 فروند 737 پرواز می‌کنند و این کار را مشکل می‌کند.»

     در حال حاضر کشور چین طی دستوری، هر 96 فروند 737 مکس را زمین‌گیر کرده‌است. این کشور حدود یک‌سوم از بازار این هواپیما را در دست دارد. سایت‌های ردیابی پرواز نشان می‌دهند که این هواپیماها با 800-737 جایگزین شده‌اند.

-سقوط 737 اتیوپی و افت سهام بویینگ

     در زمان حاضر که کافی است یکی از افراد مهم یا سیاست‌مدار پیامی در فضای مجازی منتشر کند تا سهام شرکت‌ها رشد و نزول را تجربه کنند، وقوع فاجعه‌ای چون سقوط هواپیما بی‌شک تاثیر بیشتری در کاهش ارزش سهام شرکت‌ها دارد. قاعدتا شرکت بویینگ هم از این قضیه مستثنی نبوده‌، هرچند از سال 2016 و پس از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکا سهام این شرکت در بازار بورس رشد چشمگیر سه‌برابری داشته‌است، اما سوانح اخیر و بررسی نمودارهای بازار سهام نشان از کاهش بی‌سابقه ارزش سهام این شرکت دارد.

-رونمایی 777X به تعویق افتاد

     هرچند در برخی خبرگزاری‌های داخلی به اشتباه این طور منتشر شده که پس از سانحه 737 اتیوپی، بویینگ رونمایی 737 مکس 10 را به تعویق انداخته، لازم به ذکر است که سخنگوی این شرکت رونمایی هواپیمای 777X را به تعویق انداخته‌است. شرکت بویینگ سفارش تولید بیش از 300 فروند 777X را در دست دارد که اغلب در خاورمیانه و آسیا به پرواز درخواهند آمد و تحویل آنها از سال آینده انجام خواهد شد. موتورهای این هواپیما که بویینگ آنها را «رییس» نامیده، بزرگترین موتورهایی هستند که در صنعت هوافضا ساخته شده و توسعه یافته‌اند.

-سخن پایانی

     چند ماه پیش در اندونزی فاجعه‌ای رخ داد و 189 نفر کشته شدند، همین مدل هواپیما برای دومین بار در فاصله زمانی کمتر از شش ماه سانحه داد و بیش از 150 نفر را کشت. در هر دو سانحه، هواپیما پس از برخاستن دچار مشکل شد و در سرازیری مرگ قرار گرفت. هیچ یک از سرنشینان هواپیماهای این دو حادثه زنده نمانده‌اند.

     هنوز به‌طور کامل و رسمی دلایل این سقوط اعلام نشده‌است، هرچند به تازگی جعبه سیاه آن پیدا شده و مسلما کمک شایانی به روند بررسی خواهد کرد. با این حال، سقوط دو فروند هواپیما از یک نوع در یک فاز پروازی (فاز تیک‌آف) آن هم با کمتر از شش ماه فاصله، جرقه‌هایی از وجود اشکال در هواپیما را در ذهن می‌افروزد.

• آیا پرواز با 737 مکس خطرناک‌تر از پرواز با هواپیماهای دیگر است؟
• آیا اشکالی پنهانی جان افرادی را که با 737 مکس پرواز می‌کنند تهدید می‌کند؟
• آیا بویینگ در اشکالات موجود این هواپیما نقش داشته یا فقط اشتباهات خلبانان منجر به این سوانح شده است؟
• آیا بویینگ برای عقب‌نماندن از بازار فروش، ایمنی هواپیما را قربانی سود خود کرده است؟
• حال با توجه به سوانح رخ‌داده و فارغ از علت آنها، آیا خط تولید پرفروش‌ترین هواپیمای تجاری دنیا مختل خواهد شد؟